07-10-2010

Kasimir Malevich

De Russische schilder Kasimir Malevich (1879-1935) was een van de grondleggers van het constructivisme, één van de pioniers van abstracte kunst. Net als bij Mondriaan werden ook zijn schilderijen in de loop der tijd steeds abstracter. Malevich ontwikkelde ook theorieën over zijn meest abstracte schilderstijl, die hij suprematisme noemde.

Malevich studeerde aan de kunstacademie in Moskou, waarna hij experimenteerde met verschillende stijlen, realistisch en impressionistisch werk, direct 'naar de natuur', waarbij hij vooral in kleur geïnteresseerd was. Hij maakte in zijn schilderijen al vroeg gebruik van hoekige, geometrische vormen. Daarin waren de alledaagse, volkse onderwerpen (Malevich groeide op tussen boeren) nog gemakkelijk herkenbaar, maar ze werden steeds non-figuratiever.

Kasimir Malevich zelfportret (in de stijl van Matisse) 1910

In 1912 exposeerde hij schilderijen van boeren met sterk vereenvoudigde vormen. Deze stijl van Malevich wordt wel 'tubisme' genoemd.
In deze periode maakte hij ook kubistische composities:
In 1913 stelde Malevich een manifest op voor het Eerste Futuristische Congres en ontwierp hij de kubistische decors en kostuums voor de futuristische opera Overwinning op de Zon
Het jaar daarop nam Malevich deel aan de Salon des Independants in Parijs en in 1915 aan de tentoonstelling 0.10 ('nul-tien') in St Petersburg met 39 abstract geometrische, suprematistische schilderijen. Malevich had zijn stijl, het suprematisme, gevonden. 
zwart vierkant
Op de expositie in St. Petersburg gooide hij vooral met zijn revolutionaire schilderij Zwart Vierkant alle artistieke conventies omver. Het doek, een zwart vlak op een witte ondergrond, was nogal provocerend bovenin een hoek van de zaal gehangen op de plek waar in Rusland traditioneel iconen worden geplaatst. Een lijst ontbrak. Ook andere schilderijen met geometrische kleurvlakken tegen een witte achtergrond waren niet ingelijst. Deze nieuwe schilderkunst, het suprematisme, was de verbeelding van het zuivere gevoel. Je begrijpt: critici vonden het een schilderij zonder inhoud: 'het is volstrekt leeg', schreven zij. Maar Malevich stelde: 'Het is geen leeg vierkant, het is geheel gevuld met de afwezigheid van enig voorwerp'.
De witte strook om het zwarte vierkant was een venster naar de oneindige ruimte van het zwart, het immateriële. Malevich had het doek nogal snel geschilderd, want de zwarte olieverflaag vertoonde na korte tijd al barstjes. Ook was het vierkant niet zuiver recht, maar -met de hand- op een ambachtelijke manier geschilderd.

het suprematisme

Malevich wilde de zeggingskracht laten bepalen door de beeldende middelen zelf. Compositie, vorm en kleur zag hij als zelfstandige elementen die niet meer verwijzen naar de zichtbare werkelijkheid. De rechte lijn was voor hem de meest essentiële vorm. Het vierkant, opgebouwd uit vier rechte lijnen, is een vorm die niet in de natuur voorkomt maar een menselijke, geconstrueerde vorm. Deze abstracte vormentaal was voor Malevich geen betekenisloze mathematica, maar het uitgangspunt voor een nieuwe, spirituele kunst, die zich losmaakt van traditionele beeldtaal en de werkelijkheid samenvat in abstracte patronen. In zijn beeldende taal probeerde hij menselijke emoties op een rationele, abstracte manier te ordenen. De meetkundige, geometrische vormen gebruikte hij vaak tegen een neutraal wit of grijs vlak, en in zijn schilderijen ontstaat zo vaak een ongrijpbare ruimtewerking.

Malevich bouwde de schilderkunst vanuit de basis opnieuw op met de meest elementaire mogelijkheden die zijn af te leiden van het vierkante vlak. Al het bijkomstige moest worden weggelaten, waardoor de werking van een kleur, vorm of structuur het best tot zijn recht kon komen. In deze abstracte stijl stelde de lijn, en de daarmee geconstrueerde vierkanten en rechthoeken, de suprematie (het hoogste gezag) over de chaos voor. Universele, eenvoudige vormen en pure kleuren stijgen uit boven het directe weergeven van de natuur. Schilderen werd een objectieve studie, met strenge vereenvoudiging van de beeldende middelen. Kleurvlakken lijken in een witte ruimte te zweven. En geleidelijk werden de kleurvlakken in Malevich' schilderijen verdrongen door het wit: in 1918 schilderde hij doeken met vage, witte vormen als een kruis of een rechthoek op een witte ondergrond.

In 1916 werd Malevich opgeroepen voor militaire dienst. Na de Russische Revolutie kreeg hij van de nieuwe Sovjet-regering een positie aangeboden in Vitbesk, waar hij in 1919 directeur werd  van de kunstacademie. Malevich vormde met docenten en studenten uit Vitebsk de suprematistische groep UNOVIS en begon in architectonische modellen driedimensionale toepassingen voor het suprematisme te ontwikkelen. Van 1922 tot 1927 kreeg hij een aanstelling in St. Petersburg.
Malevich bracht in 1927 een paar weken in Berlijn door, hij nam er deel aan een tentoonstelling waar hij Jean Arp, Naum Gabo, Le Corbusier, en Kurt Schwitters ontmoette. Ook bezocht het Bauhaus, en maakte hij kennis met Walter Gropius. Vanwege zijn connecties met de Duitse kunstenaars werd Malevich in 1930 gearresteerd en werden veel van zijn manuscripten vernietigd. Na een paar maanden gevangen te hebben gezeten, werd het beleid van Stalin toleranter, en kreeg hij toch weer atelierruimte in het Staatsmuseum. De laatste periode van zijn leven schilderde Malevich weer in een figuratieve stijl, door hem supranaturalisme genoemd.
Malevich overleed in 1935 op 56-jarige leeftijd.

HIER kun je 329 werken van Malevich bekijken: op chronologische volgorde.